Sáng 17/12, tại hội thảo Văn hóa 2022 “Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa”, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan đã lấy ví dụ về cách làm chương trình Làng Mới - Saemaul Undong của Hàn Quốc - không chỉ làm thay đổi diện mạo nông thôn, mà còn góp phần tạo nên sức bật cho cả đô thị và đất nước Hàn Quốc, được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa nhân loại.

Ông Hoan đặt câu hỏi: Vì sao một chương trình xây dựng, đổi mới nông thôn lại chứa đựng giá trị lan tỏa toàn cầu?

Trả lời cho câu hỏi của mình, ông Hoan cho rằng, đấy chính là nhận thức về văn hóa như “sức mạnh mềm”, “nguồn lực mềm”, thúc giục sự thay đổi một địa phương, một đất nước.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan. Ảnh: Hoàng Hà

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT rất ấn tượng câu khẩu hiệu của một đất nước thuộc nhóm đầu thế giới về kinh tế: “Nông nghiệp là sinh mạng. Nông thôn là tương lai”.

Theo đó, việc giữ gìn và phát huy các giá trị nông thôn, hướng đến hai mục tiêu chính: Để người làng quê trân quý những giá trị truyền thống cha ông để lại; Để nông thôn trở thành tài nguyên phục vụ phát triển, du lịch nông nghiệp, nông thôn.

“Nông thôn cần được xem là một miền di sản. Giá trị nông thôn được bảo tồn một di sản văn hóa, được quan tâm ở cấp độ quốc gia. Trong khi đô thị được xem là hình ảnh đại diện cho mức độ phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, thì nông thôn chính là nơi gìn giữ trọn vẹn đời sống tinh thần, bản sắc văn hóa dân tộc, giá trị tinh thần cốt lõi”, ông Hoan khẳng định.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng, những nghi lễ tín ngưỡng, tâm linh dân gian lành mạnh, nếu biết phát huy sẽ tạo ra dòng chảy tâm thức trong cư dân nông thôn. Lễ hội tịch điền, thờ phụng Thần nông, các vị Thần hoàng làng, tưởng nhớ tổ làng nghề,… là những nét văn hóa đậm chất nhân văn, nối kết con người với truyền thống lịch sử, thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, “ăn trái nhớ kẻ trồng cây”, giúp con người sống tử tế hơn, an bình hơn, văn minh hơn.

Khi ấy, cư dân nông thôn sống tử tế, có trách nhiệm với người khác, với môi trường thiên nhiên. Đồng thời, tinh thần hợp tác của cư dân nông thôn sẽ được thúc đẩy một cách tự nguyện.

Ông Hoan lấy ví dụ về nhà văn chuyên viết về nông thôn Nguyễn Huy Thiệp với những câu văn đầy chất tự sự: “Mẹ tôi là nông dân, và tôi sinh ra ở nông thôn”.

"Ai trong chúng ta không yêu làng quê của mình. Yêu thương là vậy, nhưng rồi bỗng một ngày nơi ấy chỉ còn trong khắc khoải, trong tâm niệm, trong mơ hồ. Bôn ba chốn thị thành, hít thở không khí tất bật chốn thành thị, hình ảnh làng quê chỉ còn mờ ảo như những cuộn khói mùa đốt đồng.

Rồi cũng đôi khi trở về nơi mình ra đi như một nghĩa vụ, như một cuộc du ngoạn, về rồi vội vã rời đi. Vội vã có khi vì công việc, mà cũng có khi vì làng quê không còn cảm xúc thân thuộc, quyến luyến như ngày nào", ông Hoan chia sẻ.

Lẽ đó, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng, xây dựng nông thôn mới đâu chỉ là đầu tư hạ tầng, mà là vun đắp tinh thần con người. Cuộc sống, ngoài cái ăn cái mặc, nhà cửa, còn cần đến cảm xúc, cảm xúc tạo ra niềm hạnh phúc. Chính hạnh phúc mới là đích đến của mỗi con người. Nông thôn là để phục vụ con người và con người cùng nhau tạo ra nông thôn theo cách riêng, phù hợp với mình.

Người làng cùng kiến tạo, cùng quản lý, cùng thụ hưởng thành quả của mình. Khi ấy, nông thôn sẽ thực sự là nơi đáng sống, nơi đáng trở về, nơi đáng tìm đến. Mọi cư dân nông thôn cần được giới thiệu, tìm hiểu cái hay, cái đẹp của văn hóa địa phương, cảm nhận, tự hào về ý nghĩa tốt đẹp, nhân văn của các phong tục, lễ hội truyền thống.

Khi và chỉ khi người dân được học, hiểu và cảm thụ được, thì mới tự thân, tự tin giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa. Khi và chỉ khi văn hóa len lỏi sâu rộng vào từng gia đình, ngõ xóm, thì những danh hiệu “gia đình văn hóa”, “khu dân cư văn hóa” mới đi vào thực chất và biến thành nguồn lực, nguồn vốn phục vụ phát triển.

Khi và chỉ khi những giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là của người cao tuổi, của ông bà tổ tiên, mà được thế hệ trẻ trân trọng đón nhận và phát triển phù hợp xu thế vận động của thời đại, văn hóa mới mãi trường tồn.

Ông Hoan đề xuất, cần có chương trình mục tiêu quốc gia về “Gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa nông thôn trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” nhằm cụ thể hóa Luật Di sản Văn hóa, những chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc 2021.

Cần có những giáo trình giảng dạy văn hóa nông thôn trong các đoàn thể, tổ chức xã hội. Chú trọng nhóm đối tượng là học sinh từ những bậc học đầu tiên, đó chính là thế hệ tiếp nối, giữ gìn cho dòng chảy liên tục văn hóa dân tộc.

Chúng ta nên dũng cảm, thẳng thắn đối mặt với những hiện tượng báo động trong xã hội gần đây như bạo lực gia đình, bạo hành trẻ em, xung đột đường phố. Tất cả đều là lăng kính có thể nhìn vào để giải mã các hiện tượng văn hóa. Đã có những đứt gãy văn hóa nông thôn trước sự du nhập văn hóa thiếu chọn lọc. Một lỗ thủng nhỏ cũng có thể làm đắm con tàu to.

Cần có tư duy hệ thống và hành động hệ thống. Văn hóa không thể áp đặt một cách khiên cưỡng, khi áp đặt sẽ gặp thất bại. Cần có những tiêu chí về văn hóa nông thôn thực chất có thể đo lường được, tránh bệnh thành tích trong bình xét các danh hiệu văn hóa. Cần trao quyền cho người dân trong sứ mạng giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa.

Bộ trưởng NN&PTNT cho rằng, giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa không đơn giản là thực hiện tiêu chí về văn hóa, mà có ý nghĩa sâu sắc đến sự phát triển bền vững cho đất nước.

“Chúng ta cùng nhau hành động, đừng để bản sắc dân tộc mất dần đi trong nỗi tiếc nuối, trong lời cảm thán “giá như”!”, ông Hoan nói.